Amerika, Amerika Birleik Devletleri (ksaca ABD) (ngilizce: United States of America (USA), ayrca Birleik Devletler olarak da bilinir), elli tane eyalet ve bir tane federal blgeden oluan bir federal anayasal cumhuriyettir. lkenin ou (48 tane eyaleti olan Kta ABD’si ve lkenin federal blgesi olan Washington, DC), Kuzey Amerika’nn ortasnda, Byk Okyanus ve Atlas Okyanusu’nun arasnda bulunmaktadr. Bu lkenin vatandalarna Amerikal veya Amerikan denir.

Kuzeyinde Kanada, gneyinde ise Meksika ile snr bulunur. Alaska eyaleti, ktann kuzeybatsnda bulunarak dousunda Kanada ve batsnda Bering Boaz’nn br tarafnda bulunan Rusya’nn arasnda bulunmaktadr. Hawaii eyaleti, Byk Okyanus’un ortasnda bulunan bir takmadadr. Ayrca Karayipler ve Byk Okyanus’ta bulunan birok denizar topra vardr. Resm kurulu tarihi 4 Temmuz 1776’dr.

Douda Atlas Okyanusu’ndan, batda Byk Okyanus’a kadar 4.500 km geniliindedir. Alaska ve Hawaii’yi de iine alan Amerika Birleik Devletleri’nin 9 milyon kilometrekareden fazla yzlm vardr. Hawaii ise, Byk Okyanus’ta olup, kta zerindeki Amerika Birleik Devletleri’nden 3.200 kilometre uzaklktadr. Alaska 50 eyaletin iinde yzlm en byk olandr. lkenin gney tarafnda bulunan Teksas bu bakmdan ikinci srada gelmektedir

Tarihi

Amerika Ktas’nn 1492’de Avrupallar tarafndan kefinden sonra spanyollar, Portekizliler, Franszlar ve ngilizler, buradaki yerli halklarn aleyhine toprak sahibi oldular. Avrupallar, Amerika’daki topraklarn genilettikten sonra, ngiltere bata olmak zere eitli lkelerden gmenler alp buralara yerletirerek koloniler kurdular.

18. yzyl ortalarnda, bu kolonilerin says 13’e ykseldi ve bu On Koloni, Amerika Birleik Devletleri’nin temelini oluturdu.

Amerika Ktas, insanlar iin yeni olanaklar ve yeni bir hayat salad. Daha sonra, bu koloni sistemi smrgecilik politikasna dnt. ngiliz kolonileri, Birleik Krallk’a endstri konusunda hizmet ediyordu. ngilizler kolonilerden vergi alyordu.[6] Koloniler zaman iinde ngiliz devletinden farkl bir kimlik gelitirmeye balad. Nfus hzla byyor, tarma dayal ekonomi geliiyor, i adamlar ticari ataklarda bulunuyordu. Dinsel yapda da farkllk vard. Avrupa’dan gelenler tutucu bir protestanlk gelitirmiti.

Ynetimleri de ngilizlerden farklyd. Kolonilerin her birinde (Pensilvanya dnda),iki yasama meclisi bulunuyordu. Kolonileri temsil eden alt meclisin yeleri mal sahipleri tarafndan seiliyor, Krall temsil eden st meclis yeleri ise ngiliz Kral tarafndan tayin ediliyordu. Kolonilerde yaayanlar ayn zamanda mahkemeler kurmutu ve ngiliz hukuk sistemini uyguluyordu.

1756-1763 yllar arasnda ngiltere’nin Avusturya, Fransa ve Rusya ittifakyla yapt savalar (Yedi Yl Savalar), ngiliz maliyesi zerinde ciddi bir yk oluturmutu. ngiltere mal ykn gidermek amacyla yeni vergiler koymas, Amerika’daki kolonilerin tepkisiyle karlat. Koloniler yksek vergiler deyip, karlnda hi bir ey alamamaktan rahatszlard. ay ihracatna gelen yksek ek vergiyle koloniler, 18. yzyl ortalarndan beri hazr olduklar bamszlk mcadelesini hayata geirdiler. Savan balarnda George Washington, Thomas Jefferson tarafndan kaleme alnan ve zgrlk isteklerini dile getiren Amerikan Bamszlk Bildirgesi’ni yaynlad (4 Temmuz 1776). Sonradan 4 Temmuz gn ABD bamszlk gn olarak kabul edilmitir.

Alt yl sren sava sonunda, George Washington komutasndaki koloni gleri tarafndan yenilgiye uratlan ngiltere geri ekilmi ve 1783 ylnda Paris antlamasyla 13 koloninin bamszln kabul etmitir. [kaynak belirtilmeli]Bamszlklarn ilan eden koloniler, iilerinde serbest eyaletlerden oluan Amerika Birleik Devletleri’ni kurdular (1787). 1789’da Anayasann tamamlanp onaylanmasyla yeni bir ulus ve Amerikan st kimlii dodu.

Amerika Birleik Devletleri, lkeyi anayasayla yneten bir Bakann seimle i bana geldii ilk modern demokratik cumhuriyettir. Bu manada Fransz Devrimi’nin de ncs olmutur.Bu sistem 18. yzyl dnyasnda eitlik, insan halklar, adil yarglama ve kuvvetler ayrl gibi kavramlarn gndeme gelmesini salamtr.

ABD doal kaynaklarnn zenginlii, gen ve dinamik bir insan gcne sahip olmas nedeniyle 19. yzyl boyunca hzla sanayileti. Ancak 1861-1865 yllar arasnda kan Amerikan Sava lkeyi paralanma tehditi altna soktu. Sava kuzeydeki eyaletlerin baarsyla sonuland ve ABD tekrar hzl bir gelime dnemine girdi. 20. yzyl balarnda kan I. Dnya Sava’nn tilaf Devletleri tarafndan kazanlmasnda nemli bir rol oynad. II. Dnya Sava’nda da Almanya, talya ve Japonya’ya kar byk bir baar kazanan ABD artk bir sperg haline gelmiti.

Bu iki dnya savandan sonra dnya lkeleri iki kutuba ayrldlar. Souk Sava adyla anlan bu dnemde ABD NATO rgt ats altnda Bat Blounun liderliini stlenirken, Sovyetler Birlii Dou Blou’nun (Varova Pakt) lideri durumundayd. Souk Sava yllar boyunca ABD bata Kore Sava ve Vietnam Sava olmak zere birok savalara katld. 1989 ylnda Berlin Duvar’nn ykl ardnda Souk Sava sona erdi. 1990 ylnda Irak’n Kuveyt’i igal etmesi zerine kan I. Krfez Sava’nda ABD Irak ordusunu yendi. ABD 1995 ve 1999 yllarnda NATO lkelerinin yardmyla Bosna Sava’na ve Kosova Sava’na mdahele etti. 2001 ylnda New York ve Washington, DC gibi byk ABD kentleri terr rgt El Kaide tarafndan 11 Eyll 2001 Saldrlar’na sahne oldu. Bu saldrlara yant olarak ABD 2001 ylnda Afganistan Sava ve 2003 ylnda da Irak Sava’n balatt. Bu savalarn amac El Kaide’nin lideri Usame Bin Ladin’in ldrlmesiydi.Savalar karln verdi ve 2 Mays 2011’de kendi evinde yakalanarak ldrld.

iklimi

Amerika Birleik Devletleri’nin iklimi srekli deikenlik gsterir. Dou ve bat kylarndaki sradalar, okyanuslarn i ksmlarn iklimine tesir etmesini nlediklerinden, bu ky eritleri hari btn lkede karasal iklim hakimdir. lkenin kuzeyinde ise Kanada’dakine benzer am ormanlar grlebilir.

Orta ksmlar ok yksek olduundan, mevsimler arasnda pek fazla scaklk fark yoktur. Yaz mevsiminde orta blgelere alak basn hakim olmasna ramen, okyanustan gelen nemli hava Appalachianlar tarafndan engellenmedii iin orta blgeler yaz mevsiminde bol bol ya alrlar. Bat taraflarnda ise ya daha azdr.

Atlas Okyanusu’na ky olan eridin gney ksm nispeten yal ve lman olmasna ramen, kuzeyi daha serin olup klar pek iddetli geer.

Meksika Krfezi’ne bakan gney ksm ak ve dz olduundan bu ksmlarda tropikal iklim hakimdir. Burada yazlar scak, klar ise lmandr. Her mevsimde bol ya grlr. Alaska ky eridi, denizden etkilenen bir iklime sahip olmasna ramen, i ksmlarnda ok iddetli souklar grlr.

ABD’nin en st dzey idari birimleri

Eyaletler Alabama Alaska Arizona Arkansas Connecticut Gney Dakota Kuzey Dakota Delaware Florida Georgia Hawaii Idaho Illinois Indiana Iowa Kaliforniya Kansas Gney Karolina Kuzey Karolina Kentucky Kolorado Louisiana Maine Maryland Massachusetts Michigan Minnesota Mississippi Missouri Montana Nebraska Nevada New Hampshire New Jersey New Mexico New York Ohio Oklahoma Oregon Pensilvanya Rhode Island Teksas Tennessee Utah Vermont Virjinya Bat Virjinya Washington Wisconsin Wyoming

Federal blge Washington, D.C.

Federal Topraklar Amerikan Samoas Guam Kuzey Mariana Adalar Porto Riko ABD Virjin Adalar

Kk adalar Baker adas Howland adas Jarvis adas Johnston Atol Kingman Resifi Midway Atol Navassa adas Palmyra Atol Wake Adas

Amerika’da bulunan lkeler ve baml topraklar

Kuzey Amerika Amerika Birleik Devletleri Bermuda (Birleik Krallk) Grnland (Danimarka) Kanada Meksika Saint Pierre ve Miquelon (Fransa)

Orta Amerika Belize Clipperton Adas (Fransa) El Salvador Guatemala Honduras Kosta Rika Nikaragua Panama

Karayipler ABD Virjin Adalar (ABD) Anguilla (Birleik Krallk) Antigua ve Barbuda Aruba (Hollanda) Bahamalar Barbados BES Adalar (Hollanda) Britanya Virjin Adalar (Birleik Krallk) Cayman Adalar (Birleik Krallk) Curaao (Hollanda) Dominik Cumhuriyeti Dominika Grenada Guadeloupe (Fransa) Haiti Jamaika Kba Martinique (Fransa) Montserrat (Birleik Krallk) Navassa Adas (ABD) Porto Riko (ABD) Saint Barthlemy (Fransa) Saint Kitts ve Nevis Saint Lucia Saint Martin (Fransa) Saint Vincent ve Grenadinler Sint Maarten (Hollanda) Trinidad ve Tobago Turks ve Caicos Adalar (Birleik Krallk)

Gney Amerika Arjantin Bolivya Brezilya Ekvador Falkland Adalar (Birleik Krallk) Fransz Guyanas (Fransa) Guyana Gney Georgia ve Gney Sandwich Adalar (Birleik Krallk) Kolombiya Paraguay Peru Surinam ili Uruguay Venezuela.