Elaz, Trkiye Cumhuriyeti’nin Dou Anadolu Blgesi’nde on ileden oluan il.

Konumu itibariyle; li, doudan Bingl, kuzeyden Keban Baraj Gl araclyla Tunceli, bat ve gneybatdan Karakaya Baraj Gl vastasyla Malatya, illerinin arazileri evrelemektedir. Elaz insanna veya yerlisine “Gakko” ( veya Gakgo ) denir.Gakko Trke’de yiit mert anlamndadr.

Tarihi

Elaz kent merkezinin gemii yeni olmakla birlikte yerleim olarak blgenin tarihi olduka eskidir. Bu nedenle Elazn tarihinin, devam durumunda olduu Harputun tarihi ile birlikte ele alnmas gerekir.

Harput ve yresi, Anadolunun en eski Trk boylar yerleme birimlerinden biridir. Nitekim, Frat Irmann izdii byk yay iinde, sulak ve verimli bir ova zerinde bulunmas, doal kaya snaklar, kara ve su hayvanlarnn bolluu nedeniyle yre, Paleolotik (Yontma Ta Devri M 10.000) dnemden beri, yerleme alandr.

Elaz ve yresinin yazl tarihinin Hitit tabletlerindeki bilgilerle aydnlatld grlmektedir. M 2000’lerde yrenin uva adyla anld belirlenmitir.

M 12. 7. yzyllar arasnda yreye merkezi Van (Tupa) olan Urartular hakim olmutur. Urartu dnemi ile ilgili olarak, Harput Kalesi bata olmak zere, Altnova Noruntepede ortaya karlan Urartu yerlemesi, Palu Kalesi, Karakoan (Ban) ve zoli (Kusaray)ndaki ivi yazl kitabeler yredeki Urartu hakimiyetini aka ortaya koymutur.

Daha sonra blgede Medler, Persler, Romallar, Bizansllar ve Araplarn deiik dnemlerde egemen olduklar grlmektedir.

Byk Seluklu hakimiyetinin Anadoluya kaymas ile Harputun Trk Yurdu olmasnda en nemli savan Malazgirt Meydan Muharebesi olduuna phe yoktur.

1085 ylnda ubuk Bey tarafndan igal edilen Harputta ubukoullar Beylii kurulmutur.

ubukoullar Beyliinin mr uzun srmemi, 1110 ylnda Artuklu Belek Behram Harput ve yresini ele geirerek Artukoullar dnemini balatmtr. Belek Gazi, Hal seferlerine kar byk mcadeleler vermitir.

Artuklu hanedanna, 1234 ylnda I. Alaaddin Keykubad tarafndan son verilmi, Harput bu tarihten itibaren Seluklu Devletinin hakimiyeti altna girmitir.

Kseda Savandan sonra Harput, 1243te lhanllar tarafndan zaptedilmi, 1363te Dulkadiroullar’nn, 1465te Akkoyunlular’n ve nihayet aldran Savandan sonra 1516 ylnda Osmanllar’n eline gemitir.

Corafi konumu itibariyle tarihin hemen her dneminde nemli bir yerleim merkezi olan Harput, 1834te dou eyaletlerini slah etmek zere grevlendirilen Reid Mehmed Paa, ovada yer alan Agavat Mezrasn merkez haline getirince, Elaz Vilayetinin merkezi buraya tanmtr.

Yeni kurulan ehir nceleri eyalet ve bilahare vilayet merkezi olmu, bir ara Vilayet-i Sitte’ye bal bir sancak haline gelmitir. 1875te mstakil mutasarrflk, 1879da tekrar vilayet olmutur. Osmanl mparatorluunun son yllarnda Malatya ve Dersim sancaklar da buraya balanm, 1921de bu iki sancak Elazdan ayrlmtr.

Corafyas

Elaz Dou Anadolu Blgesi’nin gneybatsnda, Yukar Frat Blm’nde yer almaktadr. Toplam alan 9151 km2’yi bulan ve bu alan ile Trkiye topraklarnn %0,12’sini kaplayan il sahas, 40 21 ile 38 30 dou boylamlar, 38 17 ile 39 11 kuzey enlemleri arasnda kalmaktadr. ekil olarak kabaca bir dikdrtgene benzeyen Elaz topraklarnn dou-bat dorultusundaki uzunluu yaklak 150 km, kuzey-gney ynndeki genilii ise yaklak 65 km civarndadr. li, doudan Bingl, kuzeyden Keban Baraj Gl araclyla Tunceli, bat ve gneybatdan Karakaya Baraj Gl vastasyla Malatya, gneyden ise Diyarbakr illerinin arazileri evrelemektedir.

Elaz, dousundan, batsndan ve gneyinden, Gneydou Toroslarn bat uzantlar ile evrilidir.

Elaz ilinin 8.455 km2’si kara, 826 km2’si baraj ve doal gl. l Snrlar iindeki en nemli akarsu Frat ve kollardr. 86 km yzlm olan Hazar Gl, il merkezine 30 km. mesafededir. Ayrca Elaz Keban, Karakaya, Kralkz ve zlce gibi nemli baraj glleri ile evrilidir. lin rakm-1067

lin nemli dalar: Akdalar 2450 m, Hazarbaba 2347 m, Mastar da 2148 m, Hato da 2069 m, Asker da 1768 m, Hasan da 2118 m, Yaylm da 2097 m, Takele da 1430 m, Meryem da 1490 m.

klim

Elaz, karasal iklimin etkisindedir. Son zamanlarda Elaz evsine yaplan barajlar nedeniyle iklimde sapmalar gzlenmitir.

Elz’n ileleri

Merkez An Alacakaya Arcak Baskil Karakoan Keban Kovanclar Maden Palu Sivrice

An

lenin tarihinin M.. XVI-XIV yzyllarda yreye yerleen Hurrilere kadar uzand bilinmektedir. Fratn bir kolu olan Karasu, lenin dou snr boyunca uzanmakta ve Keban civarnda Murat Nehri ile birleerek asl Frat tekil etmektedir. le Roma devrinden kalma kaya mezarlar ve leblebisi ile nldr.


Alacakaya

lede Murat Han adn tayan tarihi bir yap bulunmaktadr. Doal gzelliklere sahip ilede (Elaz-Alacakaya karayolu zerinde Sori mntkasnda) grlmeye deer bir elale ile ile merkezine 3 Km. Mesafede Glalan adnda bir glck mevcuttur. le , Dicle Kral Kz Barajnn tamamlanmasyla yaanmaya ve grlmeye deer bir sayfiye yeri olmaya aday durumdadr.


Arcak

lin en yksek da olan 2517 metre rakml Hac Ali Da ile snrlar ierisindedir. Dicle nehrinin kaynan oluturan Mirvan ay ile merkezinden geer. Yaz aylarnda bu ayn kylar mesire yeri olarak tercih edilir. Ayrca ilenin Erimli Kasabasnda enfes doal gzellie sahip bir elale bulunmaktadr.


Baskil

le dalk bir blge olup, Harolu ve Hac Mustafa nemli dalardr. lede yaplan kazlarda burann Roma ve Bizans dneminde de yerleim merkezi olduu ortaya kmtr. Ulam kara ve demiryolu ile salanmaktadr.


Karakoan

lenin kuzeyinde yer alan dalk kesimler mee ormanlaryla kapldr. Peri ayda ilenin ilerine kadar uzanmaktadr. Zengin doal gzelliklere sahip olan ilede, Peri ay kenarnda bulunan Kolan kaplcalarn her yl binlerce kii salk amacyla ziyaret etmektedir. Yine ile merkezinde Kalecik Baraj aml, Beyaz eme Mesire Yeri, Gzel baba Orman yaz aylarnda halkn rabet ettii dinlenme yerleridir.


Keban

lenin hangi tarihte kurulduu kesin olarak bilinememekle birlikte X. Yzyla ait bir yerleim yeri olduu , Keban Barajnn yapm nedeniyle yrede gerekletirilen kazlar neticesinde ortaya karlmtr. IV. Murat , Badat seferine giderken yreye uram ve Denizli ky yaknlarnda bir kervansaray yaptrmtr. lede lkemizin en byk barajlarndan birisi olan Keban Baraj ile Yusuf Ziya Paa tarafndan ina ettirilen ve kendi adyla anlan bir camii ve ocuklarna ait bir tarihi trbe bulunmaktadr.


Kovanclar

Ekonomisi genelde tarma dayal olan ilede, son yllarda endstri bitkileri de yetitirilmektedir.


Maden

Bilinen tarihi kaynaklara gre , lenin tarihi M.. 2000 yllarna kadar uzanr. Maden ilesi, Dou Toroslarn devam olan Mihrap da eteklerinde, dar bir vadinin yamalarnda kurulmutur.


Palu

lenin tarihi olduka eskidir. Yrede ilka ve ortaadan kalma birok eser vardr. Palu yaknlarndaki imsat Kalesi, o dnemde olduka nem arz etmitir.

Sivrice

lenin tarihi ile ilgili olarak Seluklu ncesine dayal ok kesin bilgi ve belgeler yoktur. yle ki Hazar Gl altndaki Batk ehrin tarihi bile kesin olarak ortaya karlamamtr. Sivrice ilesinin en byk varln tekil eden Hazar Gl, eine ender rastlanan gllerden biridir. zellikle Elaz ve evre illerin elence, dinlenme ve tatil merkezi durumundadr. Gl evresinde 25e yakn Kamu Kurum ve Kurulularnn kamp ve dinlenme tesislerinin yan sra halka ak tesislerde bulunmaktadr. Son yllarda eitli siteler, yazlklar ve ikinci konutlarla evresi bir hayli renklenen Hazar gl, turizmin yan sra balklk iin de elverilidir….