Elaz, Trkiye
Cumhuriyeti’nin Dou Anadolu Blgesi’nde on ileden oluan il.
Konumu itibariyle; li, doudan Bingl, kuzeyden Keban Baraj Gl araclyla
Tunceli, bat ve gneybatdan Karakaya Baraj Gl vastasyla Malatya, illerinin
arazileri evrelemektedir. Elaz insanna veya yerlisine “Gakko” ( veya Gakgo
) denir.Gakko Trke’de yiit mert anlamndadr.
Tarihi
Elaz kent merkezinin gemii yeni olmakla birlikte yerleim olarak blgenin
tarihi olduka eskidir. Bu nedenle Elazn tarihinin, devam durumunda olduu
Harputun tarihi ile birlikte ele alnmas gerekir.
Harput ve yresi, Anadolunun en eski Trk boylar yerleme birimlerinden
biridir. Nitekim, Frat Irmann izdii byk yay iinde, sulak ve verimli
bir ova zerinde bulunmas, doal kaya snaklar, kara ve su hayvanlarnn
bolluu nedeniyle yre, Paleolotik (Yontma Ta Devri M 10.000) dnemden beri,
yerleme alandr.
Elaz ve yresinin yazl tarihinin Hitit tabletlerindeki bilgilerle
aydnlatld grlmektedir. M 2000’lerde yrenin uva adyla anld
belirlenmitir.
M 12. 7. yzyllar arasnda yreye merkezi Van (Tupa) olan Urartular hakim
olmutur. Urartu dnemi ile ilgili olarak, Harput Kalesi bata olmak zere,
Altnova Noruntepede ortaya karlan Urartu yerlemesi, Palu Kalesi,
Karakoan (Ban) ve zoli (Kusaray)ndaki ivi yazl kitabeler yredeki
Urartu hakimiyetini aka ortaya koymutur.
Daha sonra blgede Medler, Persler, Romallar, Bizansllar ve Araplarn deiik
dnemlerde egemen olduklar grlmektedir.
Byk Seluklu hakimiyetinin Anadoluya kaymas ile Harputun Trk Yurdu
olmasnda en nemli savan Malazgirt Meydan Muharebesi olduuna phe yoktur.
1085 ylnda ubuk Bey tarafndan igal edilen Harputta ubukoullar Beylii
kurulmutur.
ubukoullar Beyliinin mr uzun srmemi, 1110 ylnda Artuklu Belek Behram
Harput ve yresini ele geirerek Artukoullar dnemini balatmtr. Belek
Gazi, Hal seferlerine kar byk mcadeleler vermitir.
Artuklu hanedanna, 1234 ylnda I. Alaaddin Keykubad tarafndan son verilmi,
Harput bu tarihten itibaren Seluklu Devletinin hakimiyeti altna girmitir.
Kseda Savandan sonra Harput, 1243te lhanllar tarafndan zaptedilmi,
1363te Dulkadiroullar’nn, 1465te Akkoyunlular’n ve nihayet aldran
Savandan sonra 1516 ylnda Osmanllar’n eline gemitir.
Corafi konumu itibariyle tarihin hemen her dneminde nemli bir yerleim
merkezi olan Harput, 1834te dou eyaletlerini slah etmek zere grevlendirilen
Reid Mehmed Paa, ovada yer alan Agavat Mezrasn merkez haline getirince,
Elaz Vilayetinin merkezi buraya tanmtr.
Yeni kurulan ehir nceleri eyalet ve bilahare vilayet merkezi olmu, bir ara
Vilayet-i Sitte’ye bal bir sancak haline gelmitir. 1875te mstakil
mutasarrflk, 1879da tekrar vilayet olmutur. Osmanl mparatorluunun son
yllarnda Malatya ve Dersim sancaklar da buraya balanm, 1921de bu iki
sancak Elazdan ayrlmtr.
Corafyas
Elaz Dou Anadolu Blgesi’nin gneybatsnda, Yukar Frat Blm’nde yer
almaktadr. Toplam alan 9151 km2’yi bulan ve bu alan ile Trkiye topraklarnn
%0,12’sini kaplayan il sahas, 40 21 ile 38 30 dou boylamlar, 38 17 ile 39
11 kuzey enlemleri arasnda kalmaktadr. ekil olarak kabaca bir dikdrtgene
benzeyen Elaz topraklarnn dou-bat dorultusundaki uzunluu yaklak 150
km, kuzey-gney ynndeki genilii ise yaklak 65 km civarndadr. li,
doudan Bingl, kuzeyden Keban Baraj Gl araclyla Tunceli, bat ve
gneybatdan Karakaya Baraj Gl vastasyla Malatya, gneyden ise Diyarbakr
illerinin arazileri evrelemektedir.
Elaz, dousundan, batsndan ve gneyinden, Gneydou Toroslarn bat
uzantlar ile evrilidir.
Elaz ilinin 8.455 km2’si kara, 826 km2’si baraj ve doal gl. l Snrlar
iindeki en nemli akarsu Frat ve kollardr. 86 km yzlm olan Hazar Gl,
il merkezine 30 km. mesafededir. Ayrca Elaz Keban, Karakaya, Kralkz ve
zlce gibi nemli baraj glleri ile evrilidir. lin rakm-1067
lin nemli dalar: Akdalar 2450 m, Hazarbaba 2347 m, Mastar da 2148
m, Hato da 2069 m, Asker da 1768 m, Hasan da 2118 m, Yaylm da 2097 m,
Takele da 1430 m, Meryem da 1490 m.
klim
Elaz, karasal iklimin etkisindedir. Son zamanlarda Elaz evsine yaplan
barajlar nedeniyle iklimde sapmalar gzlenmitir.
Elz’n ileleri
Merkez An Alacakaya Arcak Baskil Karakoan Keban Kovanclar
Maden Palu Sivrice
An
lenin tarihinin M.. XVI-XIV yzyllarda yreye yerleen Hurrilere kadar
uzand bilinmektedir. Fratn bir kolu olan Karasu, lenin dou snr
boyunca uzanmakta ve Keban civarnda Murat Nehri ile birleerek asl Frat
tekil etmektedir. le Roma devrinden kalma kaya mezarlar ve leblebisi ile
nldr.
Alacakaya
lede Murat Han adn tayan tarihi bir yap bulunmaktadr. Doal
gzelliklere sahip ilede (Elaz-Alacakaya karayolu zerinde Sori mntkasnda)
grlmeye deer bir elale ile ile merkezine 3 Km. Mesafede Glalan adnda
bir glck mevcuttur. le , Dicle Kral Kz Barajnn tamamlanmasyla yaanmaya
ve grlmeye deer bir sayfiye yeri olmaya aday durumdadr.
Arcak
lin en yksek da olan 2517 metre rakml Hac Ali Da ile snrlar
ierisindedir. Dicle nehrinin kaynan oluturan Mirvan ay ile merkezinden
geer. Yaz aylarnda bu ayn kylar mesire yeri olarak tercih edilir. Ayrca
ilenin Erimli Kasabasnda enfes doal gzellie sahip bir elale bulunmaktadr.
Baskil
le dalk bir blge olup, Harolu ve Hac Mustafa nemli dalardr. lede
yaplan kazlarda burann Roma ve Bizans dneminde de yerleim merkezi olduu
ortaya kmtr. Ulam kara ve demiryolu ile salanmaktadr.
Karakoan
lenin kuzeyinde yer alan dalk kesimler mee ormanlaryla kapldr. Peri
ayda ilenin ilerine kadar uzanmaktadr. Zengin doal gzelliklere sahip
olan ilede, Peri ay kenarnda bulunan Kolan kaplcalarn her yl binlerce
kii salk amacyla ziyaret etmektedir. Yine ile merkezinde Kalecik Baraj
aml, Beyaz eme Mesire Yeri, Gzel baba Orman yaz aylarnda halkn rabet
ettii dinlenme yerleridir.
Keban
lenin hangi tarihte kurulduu kesin olarak bilinememekle birlikte X. Yzyla
ait bir yerleim yeri olduu , Keban Barajnn yapm nedeniyle yrede
gerekletirilen kazlar neticesinde ortaya karlmtr. IV. Murat , Badat
seferine giderken yreye uram ve Denizli ky yaknlarnda bir kervansaray
yaptrmtr. lede lkemizin en byk barajlarndan birisi olan Keban Baraj
ile Yusuf Ziya Paa tarafndan ina ettirilen ve kendi adyla anlan bir camii
ve ocuklarna ait bir tarihi trbe bulunmaktadr.
Kovanclar
Ekonomisi genelde tarma dayal olan ilede, son yllarda endstri bitkileri de
yetitirilmektedir.
Maden
Bilinen tarihi kaynaklara gre , lenin tarihi M.. 2000 yllarna kadar
uzanr. Maden ilesi, Dou Toroslarn devam olan Mihrap da eteklerinde, dar
bir vadinin yamalarnda kurulmutur.
Palu
lenin tarihi olduka eskidir. Yrede ilka ve ortaadan kalma birok eser
vardr. Palu yaknlarndaki imsat Kalesi, o dnemde olduka nem arz etmitir.
Sivrice
lenin tarihi ile ilgili olarak Seluklu ncesine dayal ok kesin bilgi ve
belgeler yoktur. yle ki Hazar Gl altndaki Batk ehrin tarihi bile kesin
olarak ortaya karlamamtr. Sivrice ilesinin en byk varln tekil eden
Hazar Gl, eine ender rastlanan gllerden biridir. zellikle Elaz ve evre
illerin elence, dinlenme ve tatil merkezi durumundadr. Gl evresinde 25e
yakn Kamu Kurum ve Kurulularnn kamp ve dinlenme tesislerinin yan sra halka
ak tesislerde bulunmaktadr. Son yllarda eitli siteler, yazlklar ve ikinci
konutlarla evresi bir hayli renklenen Hazar gl, turizmin yan sra balklk
iin de elverilidir….
|