svire, resm adyla svire Konfederasyonu, Orta Avrupa’da Alp Dalarnda yer alan ve denize kys bulunmayan bir lke. Kuzeyinde Almanya, batsnda Fransa, gneyinde talya ve dousunda Avusturya ile Lihtentayn’a komu olan ve tarihsel olarak bir konfederasyon olan lke 1848 ylndan beri bir federasyondur. Bankaclk ve finans sektrlerinde ok gl bir ekonomiye sahip olan svire uzun sredir siyasi ve asker tarafszlk geleneine sahiptir. Bu nedenlerden tr birok uluslararas rgte evsahiplii yapmaktadr.

lkenin resm Latince ad olan Confoederatio Helvetica, Helvetler Konfederasyonu anlamna gelmektedir. Drt resm dilden herhangi birine ncelik vermemek amacyla Latince kullanlmaktadr. lke ksaltmas olarak (CH) kullanlmasnn nedeni de budur. Franszca (Confdration suisse), talyanca (Confederazione Svizzera) ve Roman (Confederaziun svizra) resm adlar “svire Konfederasyonu” olarak evrilirken Almanca resm ad olan Schweizerische Eidgenossenschaft “svire Ant Kardelii” ya da “svire Szleme lkesi” anlamna gelir.

Tarihi

Bugn svire denilen Helvetiada yaayan Kelt kabilelerin M.. 58 ylnda Roma mparatoru Julius Caesara yenilmeleriyle lke be asr boyunca Roma mparatorluunun bir blm saylmtr. M.S. 5. yzylda Hristiyanl kabul etmi olan Burgondlar, Jurann Cenevre Glnn iki yanna yerletiler. Almanlar ise Ren ile Aa Aar havzasna yerleerek blgeyi Germenletirdiler. Blge sonra Roma Germen mparatorluuna katld. On birinci yzyldan itibaren feodal devletler kurulmaya baland. On nc yzylda da Habsburglar Slalesi orta ve bat svireye hakim oldu. 1291de kanton Schwyzuri Nidwalden birleerek Habsburglara kar bir savunma ittifak kurdular. Bylece svire Konfederasyonu (adn birleen kantonlarn en by olan Schwzyden ald) dodu. Daha sonraki yzyllarda svireliler Habsburglara kar bamszl savunmak iin birok kere silahla saldrdlar. On drdnc yzylda Luzirn, Zrich, Glaruszug ve Bern ilk kurulan kantonla birletiler. 1481de birlie Fribourg, Solothurn, 1501de Basel, 1513de Appenzell katld. Askeri gcn gelitiren svire tarafszlk politikasn benimsedi. Reform srasnda kantonlar aras atmada Protestanlar yenildi. 1648de Vestfalya Antlamasyla svirenin bamszl resmen kabul edildi. Napolyon savalar srasnda Franszlar lkeyi igal etti (1798). Napolyon kantonlar birletirerek bir federasyon haline getirip Helvet Cumhuriyetini kurdu. Napolyonun yenilmesinden sonra kantonlar birlii bozulmad. 1815 Viyana Kongresinde svirenin tarafszl kabul edildi. 1847de lkede bir i sava patlak verdi. Baz kantonlar bir konfederasyon kurulmasn istiyordu, bazlar ise deiiklie gerek grmyordu. Yaplan savalarda konfederasyondan yana olanlar kazannca, 1848de svire Konfederasyonu kuruldu. svire, Birinci ve kinci Dnya Savalarnda da tarafszln korudu. Herhangi bir bloka balanmamtr. Buna da sebep dnyann btn devletlerinin, devlet adamlarnn svire bankalarnda am olduu srda hesaplar olmutur. 1978 ylnda yaplan bir referandumla yeni bir kanton kurulmas iin karar alnd ve 1 Ocak 1979da Jura Kantonu kuruldu.

Corafyas

41.285 kilometrekarelik yzlmyle svire grece kk bir lkedir. 7,4 milyonluk nfusa sahip olan lkede nfus younluu kilometrekareye 182 kiidir.

svirede ana topografik alan bulunur: svire Alpleri, svire platosu, ve Jura Dalar. Alpler, lkeyi orta ve gneyinden kateden yksek sradalardr. svire Alplerinin yksek doruklar arasnda (en yksek zirvesi 4.634 metrelik Dufour Zirvesidir) bazlarnda buzul bulunan saysz vadi yeralr. Buralarda doan Ren, Rhne, Inn, Aare ve Ticino gibi Avrupann balca nehirleri Cenevre Gl, Zrih Gl, Neuchtel Gl ve Konstanz Gl gibi gllere dklr.

lkenin daha youn nfusa sahip olan kuzey ksm daha dzlk de olsa kuzeybatda bulunan daha kk Jura Dalar gibi dalk da olabilir. svirenin iklimi genel olarak lman olsa da yksek dalardaki zorlu artlardan svirenin gney ucundaki scak Akdeniz iklimine kadar blgeden blgeye deiiklik gsterir.

Yksek dalarla ayrlan birok vadinin varl nedeniyle svirenin ekosistemleri ok hassastr ve hemen hemen her vadide kendine zg ekolojiler olumutur. Dalk blgelerde de dier ykseltilerde bulunmayan zengin bir bitki rts bulunur.

Ekonomisi

Zengin ve kararl bir pazar ekonomisine sahip olan svire, kiiba Gayri Safi Yurtii Haslada Amerika Birleik Devletleri, Japonya ve byk Avrupa ekonomilerinin nnde yer alrken alm gc paritesinde onuncu srada gelir. 20. yzyln ok nemli bir dneminde ak ara ile Avrupann en refah lkesi olan svire 1990lardan beri ar bir byme dnemine girmi ve 2005e gelindiinde kii bana GSYHda nfusu bir milyondan byk Avrupa lkeleri arasnda rlanda, Danimarka ve Norvein ardndan drdncle dm ve satnalma paritesine gre de onunculua gerilemitir. svire Avrupa Serbest Ticaret Alan yesidir.

Son yllarda svireliler uluslararas rekabet glerini arttrmak iin ekonomik uygulamalarn byk bir oranda Avrupa Birlii ile uyumlu hle getirmi olsalar da gl bir byme oranna ulaamadlar. Avrupa Birliine tam yelik svire hkmetinin uzun dnem hedefleri arasnda yer alsa da svire halk nemli lde buna kar kmaktadr. svirenin Avrupann geri kalanndan izole olmasnn olumsuz etkilerini azaltmak iin Bern ve Brksel arasnda ticaret balarn daha da liberalletirmek iin karlkl yedi sektrel anlama imzalanmtr. 1999 ylnda imzalanan ve 2001 ylnda yrrle giren bu anlamalarn arasnda serbest dolam hakk da bulunmaktadr. Dokuz farkl alan kapsayan ikinci bir dizi sektrel anlama 2004 ylnda imzalanmtr ve hkmetler tarafndan bu anlamalarn kabul beklenmektedir. Bu ikinci dizi anlama arasnda engen antlamas ve Dublin anlamas bulunmaktadr. ki taraf arasnda dier alanlarda karlkl ibirlii konular grlmektedir. Drt yeni alanda hazrlk grmelerine balanmtr: elektrik enerjisi pazarnn almas, Avrupa Galileo GPS sistemine dahil olma, Avrupa hastalk nleme merkezi ile ibirlii ve yiyecek rnlerinin kaynak sertifikalarnn tannmas. svire Aralk 1992de Avrupa Ekonomik Alanna ye olmama ynnde oy kulland iin hem Avrupa Birlii ile hem de Avrupa lkeleriyle ilikilerini ikili sektrel anlamalarla srdrmektedir. Mart 2001de yaplan referandumla svire halk lkenin ABne tam ye olmasna kar ynde oy kullanmtr.

Nfus Yaps

svire, Avrupann baz nemli kltrlerinin kavak yerinde yer alr. Bu kltrler lkenin dillerini ve kltr nemli lde etkilemitir. svirenin drt resm dili vardr: Kuzey ve Orta svirede Almanca(64%); batda Franszca (20.4%); gneyde talyanca (6.5%); ve gneydouda Graubnden kantonunda kk bir aznlk tarafndan konuulan Roman (< 1%). Federal hkmet drt resm dili de kullanmak zorundadr. Federal Mecliste bu drt dilde simltane tercme yaplmaktadr.

svirede konuulan Almanca diyalekt grubuna genel olarak svire Almancas denir. Ancak yazl iletiimde ve radyo-televizyon yaymclnda standart Yksek Almanca kullanlr. Benzer ekilde svirenin dier blgelerinde de svire Franszcas ve Ticino diyalekti kullanlr. Ayrca resm diller (Almanca, Franszca ve talyanca) dier dillerden svire dnda anlalmayan baz terimleri (Franszcadan geen Almanca Billette [9]) ve dier dillerdekine benzer kelime kullanmlarn (talyanca azione, eylem anlamnda deil Almanca Aktion gibi indirim anlamnda kullanlr) dn almtr. Her svirelinin okulda kendi anadilinden baka svirenin resm dillerinden birini renmesi zorunludur. Bu nedenle svirelilerin ou en azndan iki dil bilmektedir.

lkede ikamet eden yabanclar ve geici yabanc iiler nfusun %21ini oluturmaktadr. Yaklak 100.000 civarnda Trk vatandann svire’de yaad bilinmektedir.

iklimi

svirenin iklimi ok deiiktir. Rhetia Alplerinde hava kuru ve ak olmasna ramen, Ticino Kantonunda nemli bir scaklk, Magiore ve Lugarna Gllerinde ise Akdeniz iklimi hkm srer. Dalarn yksek tepeleri yl boyunca karla rtl kalr. klim genellikle mutedildir. Ticinoso kantonu dnda btn kantonlarda k scaklk ortalamas 0Cnin altndadr. Yaz aylarnda ise s ortalamas 27Cye kadar kmaktadr…