anlurfa, Gneydou Anadolu blgesinde douda Mardin, batda Gaziantep, kuzeyde Adyaman, kuzeybatda Diyarbakr illeri ve gneyde Suriye snr ile evrelenmi bir snr ilidir. ehrin eski isimleri Ur, Urhoy, Urhei, Orhei, Orhayi, Ruhai, Ruhha, Ar-Ruha, Reha ve Edessa’dr. Kurtulu savanda gsterdii baarlarn hatrasndan dolay 1984 ylndan sonra anl nvann almtr.

2010 yl Tik verilerine gre, merkez ileyle birlikte 11 ile, 15 belediye ve 1146 ky vardr. Ortalama ykseltisi 518 metre olan anlurfa 18,584 (D..E. 1997) kilometrekarelik yzlm ile Trkiye’ nin 7. byk ilidir. anlurfa merkez, ile ve kylerinde Trk, Krt, Zaza, Arap, erkez, Afgan ve Ermeni kkenli insanlar yaamaktadr.

anlurfa’nn ileleri ise unlardr: Merkez, Akakale, Birecik, Bozova, Ceylanpnar, Halfeti, Harran, Hilvan, Siverek, Suru, Viranehir.

1919 ylnda, nce ngilizlerin, daha sonra Franszlarn igaline urayan Urfa, 11 Nisan 1920’de Urfal milisler tarafndan igalden kurtarlm; Urfa milletvekili Osman Doan ve 17 arkadann, Kurtulu Savanda gsterdii kahramanlktan dolay Urfa ili adnn “anlurfa” olarak deitirilmesine ilikin kanun teklifi TBMM tarafndan 6 Aralk 1984 tarihinde kabul edilerek kanunlamtr.

anlurfa’nn ileleri

anlurfa Akakale Birecik Bozova Ceylanpnar Halfeti Harran Hilvan Siverek Suru Viranehir

CORAFYA


Karacada anlurfa’ nn en yksek noktasn tekil eder. Gney yarsnda ovalar yer alr. anl Urfa’nn etrafnda ok sayda maara; sarn; polye; dolin bulunmaktadr. (Kanl Maara; Dedenin Sarnc vb.)
Batdan douya doru Suru; Harran; Viranehir-Ceylanpnar; Halfeti; Hilvan ve Bozova Ovalar en nemli ovalar, Karacada; Tektek; Takrtukur; Susuz; Germu; Nemrut; ebeke; Arat dalar en nemli dalar, Frat Nehri; Culap Suyu; Habur Nehri en nemli nehirleri ve Atatrk Baraj Gl; Halil-r Rahman Gl; Aynzeliha Gl de en nemli glleridir.
anlurfa iklimi karasal iklim zellii gsterir. Yazlar ok scak ve kurak; klar bol yal ve nispeten lman gemektedir.

Harran

anl Urfa’nn 44 kilometre gneydousundadr. Her yl binlerce yerli ve yabanc turist tarafndan ziyaret edilen tarihi Harran Kenti, kendi adyla anlan Harran Ovas merkezinde kurulmutur.


Tevrat’ta Hrn olarak geen yerin buras olduu sylenilir. slam tarihileri kentin kuruluunu Nuh Peygamberin torunlarndan Kaynana veya brahim Peygamberin kardei Aran’a (Haran) balarlar. 13.yzyl tarihilerinden bn eddad, Hz. brahim’in Filistin’e gitmeden nce bu ehirde oturduunu yazmaktadr. Bu nedenle Harran’a Hz. brahim’in kenti de denildiini, Harran’da brahim Peygamberin evinin, adn tayan bir mescidin, onun otururken yasland bir tan varolduunu sylemektedir.

Harran tarihiyle ilgili en doru bilgiler arkeolojik kazlardan elde edilen buluntulara dayanmaktadr. Harran adna ilk defa, Kltepe ve Mari’de bulunan M.. II. bin balarna ait ivi yazl tabletlerde “Har-ra-na” veya “Ha-ra-na” eklinde rastlanlmaktadr. Kuzey Suriye’de bulunan Ebla tabletlerinde ise Harran’dan “Ha-ra-na” olarak bahsedilmektedir. M.. II. binin ortalarna ait Hitit Tabletlerinde, Hitit’lerle Mitanni’ler arasnda yaplan bir anlamaya Harran’daki Ay Tanrsnn (Sin) ve Gne Tanrsnn ahit tutulduu belirtilmektedir.

Harran, Kuzey Mezopotamya’dan gelerek bat ve kuzeybatya balanan nemli ticaret yollarnn kesitii bir noktada bulunmaktadr. Bu zelliinden dolay Harran, Anadolu ile sk ticaret ilikileri bulunan Asurlu tccarlarn da nemli urak yerlerinden biri idi. Anadolu’dan Mezopotamya’ya Mezopotamya’dan da Anadolu’ya olan ticaret binlerce yl Harran zerinden yaplmtr. Bu da burada zengin ve kkl bir kltr birikiminin olumasna neden olmutur.

Harran; Ay, Gne ve gezegenlerin kutsal sayld eski Mezopotamya putperestliinin (Sabiizm) nemli merkezi olmas ynyle nl idi. Bu nedenledir ki Harran’da Astronomi ilmi ok ilerlemitir.

Urfa’nn Hristiyanln en nemli merkezlerinden biri haline gelmesine karlk, Asur, Babil ve Hitit devirlerinden beri Harran’da sre gelen Sabiizm varln M.S. 11. yzyla kadar srdrebilmitir. Dnyadaki byk felsefe ekolnden birisi “Harran ekol”dr.

Bugn Cllab ve Deysan rmaklar kurumu olduundan, Harran sudan ve yeilden mahrum bir ovann ortasnda 5000 yllk tarihi ile ayakta durmaktadr. Tipik evleri, hy, kalesi, ehir surlar ve eitli mimari kalntlar, geceleyin gk yznde prl prl yldzlar ile turistlerin byk ilgisini ekmektedir. Atatrk Baraj ve Urfa Tnelleri vastasyla Harran Ovasna aktlacak olan Frat Nehri, Harran’ tarihteki yeil ve verimli gnlerine kavuturacaktr.

Antik Kentler

anlurfa’dan 88 km uzaklktaki zkent ky adyla anlan tarihi harabelerdir. Geni bir alana yaylan ren yerinin surlarla evrili olduu ve Roma devrinde ina edildii anlalmaktadr. Halk arasnda uayb Peygamberin bu kentte yaadna inanlr. Burada Peygamber Makam olarak ziyaret edilen bir de maara bulunmaktadr. anlurfa’ya 73 km uzaklktaki kent bugn Yamurlu ky adyla anlmaktadr. M.S.1 ve 2’nci yzyllarda Sryaniler tarafndan iskan edilmitir. Kk Harran Sin Kltrne dayanan Sabiizm ve Ba tanr Marilaha’nn kltr merkezi olduu bilinen Sogmatar ren yerinin Ba tanrya ve gezegenlere ibadet edilen ve kurban kesilen ak hava mabedi en nemli kalntlarndan biridir. Mabedin duvarlarnda Sryanice yazlar ve gezegenleri tasvir eden insan rlyefleri ilenmitir. Ayrca Kalenin batsnda bulunan tepedeki kayalara da tanrlar tasvir eden rlyefler ve Sryanice yazlar ilenmitir. Nevali ori adyla tannan antik yerleme yeri, anlurfa ili Hilvan ilesine bal Kantara kynn snrlar ierisinde Frat nehrinin sa tarafnda ve onun bir kolu olan Katara Deresinin yannda yer almaktadr. anlurfa merkeze bal Kazane (Uurcuk) yerleim alannn tarihi M 5000-3000’e dayanmaktadr. almalar srasnda mimari buluntular, evler, sokaklar ve bu dneme ait eserler bulunmutur. Bu yerleim alannda hyn tepesinde su deposu ina edilmitir. Ayrca Smerce’yi Akada’ya eviren bir alfabe bulunmutur.

Balkl Gl

(Aynzeliha Ve Halil-r Rahman Glleri ) Urfa ehir merkezinin gneybatsnda yer alan ve brahim Peygamberin atee atldnda dt yer olarak bilinen bu iki gl, kutsal balklar ve evrelerindeki tarihi eserler ile Urfa’nn en ok ziyareti eken yerleridir.

brahim Peygamber, devrin zalim hkmdar Nemrut ve halknn tapt putlarla mcadele etmeye, tek tanr fikrini savunmaya balaynca, Nemrut tarafndan bugnk kalenin bulunduu tepeden atee atlr. Bu srada Allah tarafndan atee “Ey ate, brahim’e kar serin ve selamet ol” emri verilir. Bu emir zerine, ate suya odunlar da bala dnr. Hz. brahim bir gl bahesinin iersine sa olarak der. Hz. brahim’in dt yer Halil-r Rahman gldr. Rivayete gre Nemrut’un kz Zeliha da brahim’e inandndan kendisini onun peinden atee atar. Zeliha’nn dt yerde de Aynzeliha Gl olumutur. Her iki gldeki balklar halk tarafndan kutsal kabul edilerek yenilmemekte ve korunmaktadr.

Cami ve Kiliseler

nan Turizminin nemli merkezlerinden olan Urfa’da Ulu Cami , Hasan Padiah Cami, Halil-r Rahman Cami, brahim Peygamber’in Doduu Maara Ve Mevlid- Halil Cami, Eyyp Peygamber Makam Ve Kuyusu grlebilecek Camilerdir. sa Kilisesi, Der Yakup Kilisesi Urfa’nn nemli kiliseleridir.

Urfa Cami ve Kiliseleri

eme, Kpr ve Su Kemerleri

Ulu Caminin dousuna bitiik olan Eyybi Medresesinin gney duvarnda yeralan eme 1781 tarihinde Firuz Bey tarafndan yaptrlmtr. Medreseden gnmze sadece 1191 tarihli kitabesi kalmtr. Ayn yerde bugn grlen tek eyvanl medrese, Eyybiler Devri medresesinin zerine 1781 tarihinde Nakibzade Hac brahim Efendi tarafndan yaptrlmtr. Karakoyun deresinin tarihteki ad Deysan Irmadr. Urfa’nn batsndan doan, ehir iersinden geerek Harran Ovas’nda Cllap Irmayla birleen bu dere gnmzde kurumu bir durumdadr. Karakoyun Deresi zerinde batdan balamak zere douya doru; Hzmal Kpr, Millet Kprs, Jnstinyen Su Kemeri, Samsat Kprs (Eski Kpr), Hac Kamil Kprs, Beg Kaps Kprs (Ksas Kprs) ve Demir Kpr bulunmaktadr. Millet Kprs ile Samsat Kprs arasndadr. Bizans imparatoru Jnstinyen tarafndan 525 senesinde yaptrld tahmin edilmektedir. Kentin gneybat kesiminde, Halil-r Rahman ve Ayn- Zeliha Gllerinin gneyindeki Damlack Da zerindedir. Dou, bat ve gney taraf kayadan oyma derin savunma hendei ile evrili, kuzey taraf ise sarp kayalktr.

Geleneksel Urfa Evleri

Urfa evleri genellikle harem (halk harem der) ve “oda” denilen selmlk ksm olmak zere iki blmden oluurlar. Bazen bu iki blm, aralarndan bir duvarla ayrlm ve sokak tarafndan ayr birer kaplar olan mstakil iki ev grnmn verdikleri gibi, bazen de tek kapyla girilen selmlk blmnden sonra ikinci bir kapyla harem blmne geilen bir plan gsterirler.


Kara Meydan semtindedir. Postahanenin gneyine bitiik olan bu ev, harem ve selmlk blml olup geleneksel Urfa evlerinin birok zelliini zerinde toplamaktadr. 1888 ylnda ina edilen bu tarihi ev Kltr Bakanl’nca restore edilerek Devlet Gzel Sanatlar Galerisi haline getirilmitir. 1796-1876 yllar arasnda yaayan air Sakp Efendi tarafndan yaptrlan bu konak Halepli Bahe ierisinde bulunur. Nedim Efendi Kona gibi harem ve selmlk olarak geni bir alana yaylr. 1985 ylnda anl Urfa Belediyesi’nce tamir ettirilmitir. (Vilayet Konukevi) : anl Urfa Merkezinde, Vali Fuat Caddesi’nin (Bykyol) Balklgl’e yakn kesiminde Selahattin Eyyubi Caminin batsndadr. Bu tarihi konak 19. yzyln ikinci yarsnda ina edilmitir (1890 yllar). Harem ve selamlk blmleri vardr. Konakta inaat malzemesi olarak nl Urfa Ta kullanlmtr.

Hamamlar – Hanlar

Urfa’da Osmanl Dnemi’nden kalma 8 hamam bulunmaktadr. Bunlar; Cnckl, Vezir, aban, Velibey, Eski Arasa, Sere ve Sultan hamamlardr.
Urfa’da Osmanl Dnemi’nden kalma ok saydaki hann en gzel rnekleri Gmrk Han, Hac Kamil Han, Menek Han, Topu Han, Bican Aa Han, Millet Han ve Barutu Han’dr.

arlar

anlurfa’nn Osmanl dneminden kalma i hanlar ve arlarndan oluan eski ticaret merkezi Gmrk Han civarnda younluk gstermektedir. Kazaz Pazar (Bedesten), Sipahi Pazar, Koltuku Pazar, Pamuku Pazar, Oturak Pazar, Knac Pazar, Bak Pazar, Kazanc Pazar, Neccar Pazar, sotu Pazar, Demirci Pazar, ulcu Pazar, adrc Pazar, Sara Pazar, Attar Pazar, Tenekeci Pazar, Krk Pazar, Eskici Pazar, Keeci Pazar, Kokac (Kovac) Pazar, Kasap Pazar, Boyahane ars, Kavafhane ars, Hann ars, Hseyniye arlar Gmrk Han civarnda yer alan ve gnmzde de tarihi zelliklerini koruyan nemli al veri yerleridir.

Ornitoloji

Dnyada soyu tkenmekte olan ve Trkiye’de yalnzca Birecik’te yaayan Kelaynaklar anlurfa yresindeki hayvan trlerinden en ilgincidir. bidae soyundan olan Kelaynaklar ba ve gerdanlar tysz olduundan bu adla anlmaktadr. Birecik’ten baka Fas ve Cezayir’de yaayan Kelaynaklar k aylarnda Etiyopya ve Madagaskar’a g ederler ve ubat ortasndan balayarak Birecik’e gelirler. Kayalk yamalarda yuva kurar, yumurtlama dneminden sonra temmuz ay ortalarnda geri dnerler. Birecik’te her yl Kelaynak Festivali dzenlenmektedir..